S54.4 Hoe motiveer je de biologische klok?
Kruijver, F.P.M.
Voorzitter(s): E. Ruhe
Locatie(s): Zaal 2.1
Categorie(ën):
ACHTERGROND
Slaap is een cruciaal en universeel onderdeel van het leven en verloopt volgens diverse ritmen afhankelijk van de diersoort. Vrijwel de meeste psychiatrische aandoeningen hebben vooral één ding gemeen met elkaar, namelijk dat de slaap veelal ernstig gestoord is (inslaaptijd, doorslaaptijd en het slaap-waakritme). Dit geldt niet alleen voor mensen met een stemmingsstoornis (unipolair en bipolair), maar ook voor mensen met een psychotische stoornis, een posttraumatische stressstoornis, neurodegeneratieve stoornis, persoonlijkheidsstoornis en/of stoornis in de impulsbeheersing zoals bij mensen met een (comorbide) eetstoornis, verslaving of ADHD (1-5).
Spoedig en adequaat herstel van de slaapkwalitieit en het slaap-waakritme is bij veel psychiatrische klachten essentieel om tot (verregaande) remissie te kunnen komen. Dit vereist op zijn minst herstel van de centrale, in de hypothalamus gelegen, biologische ‘masterklok’ (nucleus suprachiasmaticus).
DOEL
Deze lezing gaat over de werking van de biologische klok en hoe deze op verschillende manieren is te motiveren (beïnvloeden) en te ‘resetten’, bijvoorbeeld door psychotherapie en stresshormoonreducerende interventies, lichttherapie, medicatie en hormonen waaronder melatonine.
METHODEN
Humaan post mortem hersenonderzoek, literatuurstudies en (poli)klinische ervaringsgegevens bij patiënten met slaapproblemen.
RESULTATEN EN CONCLUSIE
De aanwezigheid van geslachtshormoonreceptoren en melatoninereceptoren in de biologische klok, en van stresshormoonproducerende cellen in de hypothalamus (HPA-as) (4,5) is een relatief recente ontdekking. Deze ontdekking biedt nieuwe stresshormoonreducerende behandelmogelijkheden bij diverse (psychiatrische) aandoeningen met ernstige slaapklachten; onder andere bij patiënten met een posttraumatische stressstoornis (PTSS). Hierbij lijkt vooral melatonine veelbelovend vanwege de effectiviteit voor het herstel van gestoorde slaap en met een (voor zover bekend) zeer gunstig bijwerkingenprofiel.
LITERATUURVERWIJZING
Rosenwasser AM. Circadian clock genes: non-circadian roles in sleep,addiction, and psychiatric disorders? Neurosci Biobehav Rev. 2010Jul;34(8):1249-55. doi: 10.1016/j.neubiorev.2010.03.004. Epub 2010 Mar 20.Review. PubMed PMID: 20307570.
McCarthy MJ, Nievergelt CM, Kelsoe JR, Welsh DK. A survey of genomic studies supports association of circadian clock genes with bipolar disorder spectrum illnesses and lithium response. PLoS One. 2012;7(2):e32091. doi:10.1371/journal.pone.0032091. Epub 2012 Feb 22. PubMed PMID: 22384149; PubMedCentral PMCID: PMC3285204.
Van Veen MM, Kooij JJ, Boonstra AM, Gordijn MC, Van Someren EJ. Delayed circadian rhythm in adults with attention-deficit/hyperactivity disorder andchronic sleep-onset insomnia. Biol Psychiatry. 2010 Jun 1;67(11):1091-6. doi:10.1016/j.biopsych.2009.12.032. Epub 2010 Feb 16. PubMed PMID: 20163790.
Kruijver FP. 2004. Sex in the brain. Gender differences in the human hypothalamus and adjacent areas.Relationship to transsexualism, sexual orientation, sex hormone receptors and endocrine status. University of Amsterdam. Doctoral PhD Thesis. (http://dare.uva.nl/record/203154).
Wu YH, Zhou JN, Balesar R, Unmehopa U, Bao A, Jockers R, Van Heerikhuize J, Swaab DF. Distribution of MT1 melatonin receptor immunoreactivity in the human hypothalamus and pituitary gland: colocalization of MT1 with vasopressin, oxytocin, and corticotropin-releasing hormone. J Comp Neurol. 2006 Dec 20;499(6):897-910. PubMed PMID: 17072839.